Założeniem Festiwalu Opera Rara jest wznawianie i przybliżanie publiczności największych dzieł operowych w zgodzie z duchem epoki i z udziałem najwybitniejszych przedstawicieli wykonawstwa historycznego. To przypomnienie czasów, w których opera była modą i sposobem na przyjemne spędzanie czasu. Idea oczarowania publiczności i poruszenia jej emocji w taki właśnie sposób sięga swoimi początkami epoki baroku. Inauguracja festiwalu Opera Rara już w czwartek 31 stycznia w ICE Kraków.
Opera w XVII i XVIII wieku nie komentowała sytuacji społecznej, nie podejmowała tematów politycznych, nie tworzyła portretów psychologicznych. Nie chodziło w niej również o realizm. Opera barokowa była widowiskową baśnią dla dorosłych, w której główną rolę pełniły efekty sceniczne i piękny śpiew.
Ponownie na światowych scenach
Podczas blisko dwustu lat (1587-1740) powstało około czterystu dzieł operowych, z nich około połowy dotrwało do naszych czasów, a w ostatnich dekadach zaledwie kilkadziesiąt z nich doczekało się wystawień teatralnych, nagrań scenicznych, płytowych czy wykonań koncertowych. Repertuar ten nadal skrywa dzieła, które czekają albo na odkrycie, albo na przypomnienie, wskrzeszenie i nadanie im świeżego, współczesnego kształtu. Jednym z przywróconych w ostatnim czasie dzieł jest Hipolit i Arycja (fr. Hyppolyte et Aricie), tragedia liryczna Jeana-Philippe’a Rameau (1683-1764). Legendarne wykonanie tej opery w 1983 roku na festiwalu w Aix-en-Province poprowadził John Eliot Gardiner, a utwór został nagrany także na płytach Marca Minkowskiego i Les Musiciens du Louvre (1995), czy Les Arts Florissants pod dyrekcją Williama Christie (1997). Hipolit i Arycja powróciła na sceny teatralne dopiero w XXI wieku: w spektakularnej produkcji Palais Garnier (2012), następnie w trakcie festiwalu Glydenbourne rok później czy podczas berlińskiej premiery w Staatsoper Unter den Linden (dopiero w 2018!). W tym roku opera zostanie przedstawiona francuskiej publiczności w Théâtre des Champs-Elysées, w operze w Zurychu, a także za sprawą Festiwalu Opera Rara.
Miłość, zemsta i intrygi bogów Olimpu
Ksiądz Simon-Joseph Pellegrin stworzył libretto na podstawie słynnej tragedii Jeana Racine’a zatytułowanej Phèdre, z odniesieniami do mitologii greckiej i dzieł Eurypidesa (Hippolitus)oraz Seneki (Phaedra). Tezeusz, heros ateński, zwycięża w bitwie, podczas której schwytana została Arycja. Pod wpływem intrygi boga miłości Arycja obdarza uczuciem Hipolita, syna Tezeusza. Zrządzeniem losu w Hipolicie zakochuje się także jego macocha, Fedra. Podczas długiej nieobecności Tezeusza, przekonana o tym, że jej mąż zginął, Fedra wyznaje miłość Hipolitowi. Ten odrzuca jej uczucie, wyznając, że z wzajemnością kocha Arycję. W rozpaczy zawstydzona Fedra próbuje przebić się mieczem; w ostatniej chwili Hipolit wyrywa jej broń. Powracający Tezeusz, błędnie rozumiejąc sytuację, przeklina swojego syna i zsyła go wraz z Arycją na wygnanie. Jakie będą dalsze losy mitycznych kochanków? Czy ich uczucie przełamie ciężką klątwę Tezeusza?
Późny debiut Rameau
Hipolit i Arycja to późny debiut Jeana-Phillippe’a Rameau w roli twórcy operowego. Dzieło powstało w 1733 roku, gdy kompozytor miał już pięćdziesiąt lat. Jego sceniczne dzieła wyróżniają się mistrzowskim podejściem do instrumentacji i wykorzystania orkiestry. Środkami muzycznymi odmalowuje bowiem trzęsienie ziemi czy burzę na morzu, a akompaniament instrumentalny zyskuje u niego przewagę nad śpiewem. Dlatego też często podkreśla się znaczenie Rameau dla francuskiej instrumentacji – bogatej i wrażliwej na barwowe niuanse.
Hipolit i Arycjapodzieliła francuską publiczność i krytykę muzyczną. Jednych zachwyciła do tego stopnia, by okrzyknąć jej twórcę Orfeuszem epoki, innych wprowadziła w zaskoczenie, a nawet epokowe oszołomienie. Rameau stał się autorem pierwszego dzieła obwołanego mianem barokowego ze względu na styl muzyczny.
Filar francuskiej tradycji
Jean-Philippe Rameau stał się, obok Jeana-Baptiste’a Lully’ego, głównym przedstawicielem francuskiej tradycji operowej, dziś chętnie przywracanej do życia. Chociaż w dobie baroku opera francuska przegrywała popularnością z muzyką włoską (do której skądinąd Francuzi odnosili się niechętnie), dziś jest coraz lepiej odkrywana. Wykonawcy zaangażowani we wskrzeszenie francuskich dzieł scenicznych często uznają swój angaż za misję popularyzującą ten bogaty repertuar. W ową misję wpisuje się także Festiwal Opera Rara, przywracając dzieło Jeana-Philippe’a Rameau w interpretacji Sjarona Minailo, reżysera muzycznego teatru eksperymentalnego. Co wyjdzie z eksperymentu łączącego współczesną technologię i pomysł z filarem francuskiej tradycji sprzed blisko trzystu lat? Czy dzieło ponownie zachwyci? A może znów podzieli publiczność? Warto przekonać się o tym samemu.
Festiwal Opera Rara odbędzie w Krakowie w dniach 31 stycznia-17 lutego 2019 r. Na festiwal zaprasza Miasto Kraków, Krakowskie Biuro Festiwalowe oraz Capella Cracoviensis.
ip
Dla KBF Agnieszka Lakner, muzykolog i etnolog
